Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ: ΤΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΑ ΝΑ ΕΧΕΙ ΥΠ’ ΟΨΙΝ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ
Η προπαγάνδα δεν είναι παρά ένα εργαλείο. Το βασικό στοιχείο της, εκτός της σχεδόν βίαιης (ή ουσιαστικά φραστικά βίαιης) προώθησης μιας δεσμίδας ιδεών που επωφελεί συγκεκριμένες ομάδες, είναι η εξάρτηση της από δύο παραμέτρους: την μονοφωνία και τον φανατισμό. Ο Πολίτης που θέλει να είναι ο ίδιος κύριος της προπαγάνδας από όπου και αν προέρχεται πρέπει να την αντιμετωπίσει ως εργαλείο και να την χρησιμοποιεί αναλόγως. Για αυτό τον σκοπό αναφέρουμε εν συντομία ορισμένα στοιχεία που όλοι μας πρέπει να γνωρίζουμε ώστε να μην ωθούμαστε σε πράξεις ή αποφάσεις από την όποια προπαγάνδα αλλά αντιθέτως να παραμένουμε ελεύθερα σκεπτόμενοι και συνεπώς ελεύθερα δρώντες.
Λόγω της φύσεως της, δηλαδή η εντύπωση ιδεών /αφορισμών /αξιωμάτων αμάχητα και άνευ κριτικής, η προπαγάνδα δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική παρά μόνο εάν δεν έχει αντίλογο, αν ακούγεται συνεχώς και με υψηλή επιθετικότητα/επιβολή (δηλαδή οι διαφωνούντες αμέσως χαρακτηρίζονται αρνητικά και απορριπτικά με αποφθεγματικό και αβάσιμο τρόπο) και εάν έχει άμεσο αντίκτυπο στο συναίσθημα (δηλαδή εάν ερεθίζει συναισθηματικά προκαλώντας έντονες αντιδράσεις και φόρτιση).
Και τα τρία στοιχεία πρέπει να είναι παρόντα ταυτόχρονα για να έχουμε προπαγάνδα. Η προπαγάνδα προωθείται τόσο από κεντρικά σημεία μαζικής ενημέρωσης όσο και από μεμονωμένες περιπτώσεις, δηλαδή από άτομα ή ομάδες ατόμων προς άλλα άτομα και ομάδες. Γνωρίζουμε και μπορούμε να διαγνώσουμε άμεσα ότι έχουμε εκτεθεί σε προπαγάνδα (και όχι π.χ. σε μια αμφίδρομη συζήτηση/ανταλλαγή ιδεών) εάν:
α) η διαφορετική γνώμη αμέσως χαρακτηρίζεται με επίθετα που φέρουν συναισθηματική φόρτιση με σκοπό την άμεση απόρριψη της,
β) η διαφορετική γνώμη δεν καταρρίπτεται με επιχειρήματα και στοιχεία που μπορούν να εξακριβωθούν και/ή να αντέξουν το τεστ της επιστημονικής/ορθολογιστικής δοκιμασίας αλλά μόνο με την εξαπόλυση αρνητικών χαρακτηρισμών που στοχεύουν στην απόρριψη λόγω φόβου, αποπροσανατολισμού ή απομόνωσης/φίμωσης του έχοντα την διαφορετική γνώμη (βλέπε ο νόμος του Godwin/Γκόντγουιν)
γ) υπάρχει τέτοιο επίπεδο συναισθηματικής φόρτισης και εκτόξευση αφορισμών που οδηγεί στον φανατισμό μέχρι να παύσει η διαφορετική γνώμη να ακούγεται χωρίς την ανάγκη να καταρριφθεί με επιχειρηματολογία. Αυτό το στοιχείο εντείνεται όταν οι προωθούντες την προπαγάνδα (εν γνώσει τους ή μη) έχουν ενστερνιστεί χαρακτηρισμούς που αισθάνονται ότι θα τους χάσουν εάν δεν αποσιωπήσουν βίαια την διαφορετική γνώμη, από φόβο ότι πιθανώς δεν θα έχουν την δυνατότητα (λόγω γνώσης ή ικανότητας ή έλλειψης κατανόησης του περιεχομένου της προπαγάνδας) να αντικρούσουν με λογική και αντικειμενικά αποδείξιμα επιχειρήματα την διαφορετική αυτή γνώμη.
Έτσι π.χ. όταν κάποιος έχει πιστέψει ότι η παπαγαλία/αναμάσηση συγκεκριμένου περιεχομένου προπαγάνδας τον χαρακτηρίζει ως ‘ανθρωπιστή’, ‘προοδευτικό’, ‘σκεπτόμενο’, ‘πολιτισμένο’, ‘σύγχρονο’, ‘ενημερωμένο’ (και συνεπώς ότι ανήκει στο ‘καλό’ ποσοστό μιας κοινωνίας ή ενός πληθυσμού με το δικαίωμα να αισθάνεται ιδεολογικά ή κοινωνικά ανώτερος), και δεν έχει παρά μόνο συγκεκριμένα επιχειρήματα που του έχουν δοθεί αντί να τα έχει ο ίδιος αναπτύξει και άρα δεν μπορεί να τα στηρίξει ένα κάποιος του παρουσιάσει κάτι αντίθετο, θα υπερασπιστεί με φραστική βία και χαρακτηρισμούς απαξίωσης ή προσβολές την θέση του αντί να συζητήσει. Με αυτό τον τρόπο γίνεται όργανο προπαγάνδας και είτε άθελα είτε ηθελημένα χρησιμοποιείται από τα κέντρα εξουσίας που την εξαπέλυσαν.
Κανείς μας δεν είναι άτρωτος σε αυτόν τον μηχανισμό διότι αγγίζει και χειραγωγεί τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις και ανασφάλειες/αδυναμίες.
Ασπίδα προστασίας μας είναι να έχουμε υπ’ όψιν τα τρία αυτά σημεία όταν είτε γινόμαστε δέκτες τους είτε συνειδητοποιούμε ότι εμείς έχουμε γίνει πομποί τους. Εάν έχουμε καταφύγει σε αυτά ή το/τα άτομα με τα οποία συζητάμε ή ακούμε έχουν καταφύγει σε αυτά, τότε ο μηχανισμός προπαγάνδας είναι ενεργός και άμεσα θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το περιεχόμενο του μηνύματος, της συζήτησης, της ομιλίας, του κειμένου, κλπ ως αντικείμενο προπαγάνδας και να αποφύγουμε να τοποθετηθούμε ενόσω ακόμα έχουμε δυνατά συναισθήματα.
Αντιθέτως πρέπει άμεσα να αναζητήσουμε τα τρωτά/αδυναμίες στα διάφορα μηνύματα καθώς και την προέλευση και την χρονική συγκυρία του ερεθίσματος (δηλαδή αναρωτιόμαστε ποιος και με ποιον τρόπο επωφελείται οικονομικά ή πολιτικά και γιατί τώρα και όχι νωρίτερα ή αργότερα).
Με αυτό τον τρόπο, η προπαγάνδα γίνεται εργαλείο στα δικά μας χέρια αντί να γινόμαστε εμείς εργαλείο στα δικά της.